Ձմեռվա մասին

Թալիշստանի անկախությանհռչակումը.Արդի զարգացումներ

 Ադրբեջանի տարածքում բնակվող իրանախոսժողովուրդներից են թալիշները:18-րդ դարիկեսից մինչև 19-րդ դարի վերջը Արաքսից հյուսիսընկած հատվածում գոյություն է ունեցելկիսանկախ թալիշական խանությունը:19-րդ դարում՝ ռուս-թուրքական առաջին և երկրորդպատերազմներից հետո, թալիշականխանությունը անցնում է Ռուսաստանիտիրապետության ներքո:Ի հակակշիռԱդրբեջանի ԴեմոկրատականՀանրապետության 1919թ. մարտ ամսինստեղծվում է Մուղանյան խորհրդայինհանրապետությունը,որը գոյատևել է մինչև 1919թ.հունիս:

  1930-ական թթ.Խորհրդային Միության կողմիցշատ ազգերի,այդ թվում թալիշներիլեզվի,մշակույթի հետ կապված լուրջսահմանափակումներ իրականացվեցին:ԱրդենԽորհրդային Միության փլուզումից հետո ևս միհնարավորություն ստեղծվեց հռչակելուանկախ պետություն:Էլչիբեյի վարածքաղաքականությունը ևս տանում էրդրան:Սակայն այս անգամ ևս Ադրբեջանիղեկավարությունը  չհանդուրժեց իր երկրիտարածքում բնակվող ժողովուրդների կողմիցպետություն ստեղծելու միտքը:

  1993թ. հունիսի 21-ին բանակի 17-րդ զորամիավորումը հայտարարություն է տարածում,որում ասվում էր,որ հաշվի առնելովԱդրբեջանում առկա լարված վիճակը,իր վրապատասխանատվություն է վերցնումիրականացնել թալիշաբնակԼերիկ,Լենքորան,Ջալալաբադ,Ասթարա,Մասալի,Յարդմլի տարածքների անվտանգությանապահովումը:Այնուհետև այս տարածքներումհռչակվում է Թալիշ-մուղանյան ինքնավարհանրապետությունը:Օգոստոսի 17-ին տեղի ենունենում խորհրդարանական ընտրություններև ընտրվում է 125 ներկայացուցիչ:Ընդունվումեն օրենքներ սահմանադրությանհաստատման,նախագահականընտրություններ անցկացնելու և դրոշ,գերբ,օրհներգ հաստատելու մասին:Մինչևայժմ էլ դրանց մի քանի տարբերակներկան.միասնական կարծիք չկա:Այդ ժամանակՀումբատովը նշանակվում է ժամանակավորնախագահ,այնուհետև ընտրություններիցհետո նորից նա է դառնումնախագահ:Հումբատովը և նրակողմնակիցները կենտրոնականիշխանություններից ինքնուրույնություն էինպահանջում՝ ազգային,տնտեսական և քաղաքկան  հարցերի հետ կապված:1993թ. օգոստոսի 23-ին Ադրբեջանի զինված ուժերըհարձակում իրականացրեցին և տապալեցիննորաստեղծ հանրապետությունը:Տեղիունեցավ քաղաքական ղեկավարների,այդթվում Հումբատովի ձերբակալությունը,ովհետագայում փախավ Իրան,սակայն 1996թ.իրանական կողմը նրան վերադարձրեցԱդրբեջանին,որտեղ և նա մահապատժի ենթարկվեց:2003թ.Հումբատովին ներումշնորհվեց:Իսկ արդեն  2004թ. նա որպեսքաղաքական բանտարկյալ տեղափոխվեցՀոլանդիա:

  Հանրապետության փլուզումից հետո առկաթալիշական շարժումը կառավարվում է 3 կենտրոնների( Իրան,Ռուսաստան,Եվրոպա) կողմից:Դա պայմանավորված է այս տեղերումթալիշ ղեկավարներիներկայությամբ:Ռուսաստանում շարժմանղեկավարներից հայտնի է Աբոսզադեն,Եվրոպայում(Հոլանդիայում)՝ Հումբատովը,իսկ Իրանում՝Ալի Աբդոլին և ուրիշներ:Ադրբեջանի իրականացրածբռնաճնշումներից հետո թալիշների մեծ մասըտեղափոխվում է Ռուսաստան:Եվ Ռուսաստանըայս շարժումը օգտագործում է Ադրբեջանի վրաճնշու գործադրելու համար:

  Եվրամիության կողմից կազմակերպվում ենկոնֆերանսներ,որոնց ասնակցելուհնարավորություն ունեն նաևթալիշները:Նրանք այդ կոնֆերանսներինկարող են բարձրաձայնել իրենցլեզվի,մշակույթի հետ կապվածխնդիրները:Վերջին տարիներին Հումբատովըայդ կոնֆերանսներին ժամանակ ելույթ է ունենում և բարձրաձայնում է Ադրբեջանումապրող թալիշների խնդիրները:Բաքունփորձում է այս շարժման ղեկավարներին հետպահել իրենց նպատակներից:

  Իրանի թալիշների մասին խոսելիս կարող ենքնշել,որ նրանք չունեն իրենց անունը կրողնահանգ,սակայն արդեն բարձրաձայնում են,որկուզենային ունենալ այդպիսինահանգ,ինչպես քրդերը,բելուջները:Իրանիսահմանադրության համաձայն Իրանի էթնիկխմբերը բացի պարսկերենից,կարող են խոսելիրենց լեզվով:Ալի Աբդոլիի նախաձեռնությամբԻրանում բազմաթիվ գրքեր ենհրատարակվել,որոնցից է Թալիշներիպատմությունը:Ադրբեջանի թալիշները Իրանիթալիշների հետ սերտ  կապեր չունեն: