Թումանյան, «Մի՞թե դժվար է»

Հայոց Գրական Ընկերության առաջին երեկույթի բացմանը մեր գրեթե ամեն մի ուղղության ուամեն հոսանքի մարդիկ միասին հավաքվեցին, միևնույն զգացմունքով, միևնույնանկեղծությամբ խոսեցին միևնույն առարկայի վրա հաշտ ու համերաշխ։ Էս երևույթը էնքանլավ էր ազդել մերոնցից շատերի վրա, որ չէին իմանում ինչպես արտահայտեն իրենցուրախությունը, իսկ նրանց ուրախությունը էնքան ծանր է ազդել ինձ վրա, որ չեմ իմանումինչպես հայտնեմ իմ վիշտը։

Մի՞թե հիրավի, միտք եմ անում ես, մենք էնքան ենք զուրկ առաքինություններից, որ մի լավգործի մեջ էլ իրար կողքի կանգնելն ու միասին ուրախանալը պետք է էսքան մեզ զարմացնի ուէսքան ուրախացնի։

Եվ հեռու է տանում ինձ էս մտածմունքն ու ավելի մեծ է վիշտը։

Կյանքն՝ իր ամբողջության մեջ՝ մեծ է, շատ է մեծ։ Կյանքը— տիեզերական կյանքն է, և մարդուկյանքի ամբողջ վեհությունն ու քաղցրությունն էլ հենց էն է, որ իր շրջապատի միջոցով ապրիէն մեծ կյանքով։ Բայց մարդը սովորաբար չի կարողանում ապրել էն մեծ կյանքով, ապրում էմիայն նրա մի մասով― մարդկության կյանքով։ Սակայն նույնիսկ դրանով― մարդկությանկյանքով ապրելու էլ քչերն են ընդունակ։ Չէ՞ որ կյանքն ինչպես անսահման մեծ է, էնպես էլփոքր է անսահման։ Եվ ահա ընդհանրապես ապրում են ավելի նեղ ու փոքրիկ կյանքերով։ Կաազգային կյանք, պետական կյանք, դասակարգային կյանք, կուսակցական կյանք, ավելի ―նեղ թայֆայական կյանք ― թշնամու բանակների պես կանգնած իրար դեմ մինչև էն պստլիկես-ը… Էսպես էլ գնալով, գնալով էնքան է նեղանում ու նեղսոտանում, մինչև կտրում է մարդարարածի ազատ շունչը ու բանն էնտեղ է հասնում, որ նույնիսկ իրար հարազատ մարդիկզարմանում են, որ կարող են իրար կողքի կանգնել ու միասին ուրախանալ։

Ո՜վ ողորմելի ուրախություն, ի՜նչքան ցավալի բաներ ես ասում դու…

Բայց մի՞թե ճշմարիտ է, էդքանն էլ չկա մեր մեջը։ Մի՞թե անկարելի է լինել առանձին կարծիքի ուհամոզմունքի և հարգել իրար ու նույնիսկ միասին ուրախանալ։ Մի՞թե դեռ ժամանակը չիհասել, որ կարողանանք լինել ավելի լայն սիրտ, ավելի համբերատար, ավելի ներող ու սիրող, քան թե ենք։ Մենք շատ ենք քարացել չկամության ու չարակամության մեջ, շատ ենքընտելացել ատելության մաղձի դառնությանը ու դարձել ենք ատելի. մի՞թե խորթ ուանմատչելի պիտի մնա մեզ սիրո պայծառ զգացմունքը, մի՞թե չենք կարող իրար մոտենալ, բարության աչքերով նայել իրար ու տեսնել իրար մեջ մեր լավ կողմերը, քանզի մարդ չկա, որլավ կողմեր չունենա, ու էսպեսով էլ կյանքը դարձնել քաղցր ու սիրելի։

Մի՞թե դժվար է։

1913

• Ի՞նչ ես կարծում` լինել առանձին կարծիքի ու համոզմունքի և հարգել իրար ու նույնիսկմիասին ուրախանալը անկարելի՞ բան է։

Իմ կարծիքով դժվար չէ առանձին կարծիքի ու համոզմունքի լինել, ունենալ սեփականմտածելակերպ և հարգել ուրիշներին։ Այժմ կան կարծրատիպեր, որ ընկերներն ունեն նույնբնավորությունն ու կարծիքները։ Դա որոշ դեպքերում ճշմարիտ է, սակայն ոչ ոք չի ասում, որանկարելի է։ Կարծում եմ այդ “անկարելիությունն” առաջանում է մարդու եսասիրությունից։Նրանք միշտ ցանկանում են շփվել այնպիսի մարդկանց հետ, ովքեր կհիշեցնեն հենց իրենց։ Իմկարծիքով այս հոդվածը շատ խորիմաստ է ու հետաքրքիր։ Ինձ թվում է Թումաննյանը փորձելէ մեզ բացատրել, հիշեցնել այն փաստը, որ կյանքը հավերժ չէ և պետք է ավելի բարի, կամեցող, համբերատար ու լայնասիրտ լինել։ Բոլորս պետք է հարգենք միմյանց: Իմկարծիքով մարդիկ շատ են չարացել, նույնիսկ երբ լավություն են անում՝ մտածում են ինչ-որպատճառ կա, ոչ թե սրտանց են անում։ Հուսով եմ ապագայում ամեն ինչ այլ կլինի և մարդիկկսիրեն միմյանց։

• Խնդրում եմ հիշել կոնկրետ դեպք` վերջին անգամ երբ եք սրտանց ուրախացել ձերկողքինի ուրախությամբ: 

Սիրով կպատմեմ։ Օրեր առաջ եղբայրս սկսեց գտնել իր « ես »-ը նկարչության շնորհիվ։ Նկարելէր առաջին անգամ իր սիրելի ռոքխմբին՝ « Queen » ։ Եղբայրս ընդամենը տասներկուտարեկան է։ Նշեմ, իմ՝ նկարչիս աչքով դիտելիս, շատ հավանեցի նկարը։ Այնքա՜ն կոկիկ էրարված։ Եվ իհարկե, արտահայտեցի էմոցիաներս։